درونمایه بیشتر حکایات صوفیه، کرامات مشایخ است. حجم عظیمی از تذکره ها و مناقب نامه های عرفانی و برخی دیگر از متون صوفیانه را می توان تحت عنوان «حکایات کرامات» گنجاند. حکایات کرامات همواره عرصه رد و قبول گروه های گوناگون بوده است. منکران کرامات نمی توانند دلایل عقلی و نقلی و انبوه گزارش های موجود از وقوع کرامات را در این حکایات، نادیده بگیرند. مثبتان نیز نباید به دلایل عقلی و اقناعی اکتفا کرده، باید به فکر پذیرش و باورپذیری این پدیده ها از سوی مخاطبانی باشند که خود اهل سلوک و کرامات عرفانی نیستند. یکی از مهم ترین مباحث حول موضوع حکایات کرامات، واقعیت موجود در این حکایات است که ثمرات مهمی را در ارایه یک نوع واقع گرایی خاص و بومی در عرصه هنر و ادبیات در پی خواهد داشت. در این پژوهش پس از تعلیل کرامات، ثابت می شود که این پدیده ها قابلیت واقع نمایی را دارند و راه برای واقع نمایی چنین پدیده هایی هموار است. نظرات صوفیه در تعلیل کرامات بیان شده، مراد از واقع نمایی مشخص گشته، ادله برون متنی و درون متنی واقع نمایی این حکایات بررسی شده است. اثبات امکان واقع نمایی کرامات، به پذیرش وجود سطحی از واقعیت در حکایات کرامات می انجامد هرچند این واقعیت عرفانی به خوبی تبیین نشده، به ظاهر در تضاد با واقعیت های مادی باشد.

موضوع واقع نمایی قصه در مثنوی کوششی است در تبیین کارکرد اجتماعی قصه و کیفیت کاربست واقعیات جامعه در دنیای قصه ها. در این نوشتار، ابتدا به تحلیل بازتاب شیوه رفتار و گفتار توده مردم در قصه های مثنوی و بررسی میزان اختلاط قصه پرداز با طبقات مختلف مردم پرداخته ایم. سپس نوع پرداخت قصه هایی با موضوع دین و مبانی دینی را مطرح کرده ایم؛ بعد از آن، حضور شخصیت های گونه نما به عنوان الگوهای ملموس اشخاص خارج از قصه و محوری شاخص و جدی در بازنمایی ساختار واقعیت زندگی تحلیل شده است. بخش پایانی مقاله نیز به بررسی حضور سه ریخت کلی ضرب المثل در قصه های مثنوی به عنوان نمودی از پیوند قصه پرداز با واقعیت مردم و تامل در نوع ارتباطات مردم- که بر بستری از ساختار فرازبانی ضرب المثل و تمثیل بنا نهاده شده است- می پردازد.

امروزه هنر سینما و فیلمسازی به عنوان یکی از بنیانهای مهم فرهنگ ساز جامعه، کاربرد شگرفی یافته است. فقه شیعه که به حق مدعی پاسخگویی به همه نیازهای بشری است، باید در قبال سینما، موضعی شفاف، ژرف نگر و واقع بینانه اتخاذ کند.از آنجا که حرمت کذب از مسلمات فقه و اخلاق است و از دیگر سو مشاهده می شود که هنر فیلمسازی ملازم کاربرد انواع کذب و خلاف واقع نمایی در جریان تولید فیلم است، نگارنده در این نوشتار تلاش می کند به گونه ای فشرده پاسخی برای پرسشهای زیر ارائه دهد:1 ـ ماهیت کذب چیست؟2 ـ قلمروهای تحقق کذب کجاست؟3 ـ آیا در زبان سینما، کذب مصداق می یابد؟ و … امید است این حرکت باعث شود فقه پژوهان گرامی در این عرصه نیز گامهای مبارکی بردارند.

دوران قاجار، دوران رویارویی سنت با تجدد است. ارتباط با دیگر کشورها و ورود اختراعاتی چون عکاسی به ایران، زمینه ساز تحولات بسیاری در فرهنگ و هنر این کشور شد. در این برهه از زمان، نقاشان و طراحان بسیاری، از امکاناتی که عکس در اختیار آن ها قرار می داد، بهره بردند. عکس به عنوان ابزاری جهت به تصویر کشیدن واقعیات چهره و اندام، کاربرد پیدا کرد و در رشد سبک تازه ای از هنر را تاثیر گذاشت. بنابراین در این پژوهش، به بررسی مستندات و تصاویر موجود از زمان قاجار پرداخته می شود. در این راستا، تحقیقاتی مجزا بر هر یک از شاخه های نقاشی، عکاسی و چاپ سنگی انجام گرفته است، اما کمتر به مقوله مقایسه و تاثیرات بصری عکاسی پرداخته شده است. در نتیجه، مساله اصلی پژوهش حاضر این است که عکاسی، پس از ورودش به هنر ایران، چه تاثیراتی بر واقع نمایی و پرتره نگاری در نقاشی و چاپ سنگی دارد. روش پژوهش در مقاله حاضر، تحلیلی-توصیفی به همراه اسناد تاریخی می باشد. با مطالعات انجام شده، این نتیجه حاصل می گردد که عکاسی؛ بر جامعه هنری دوران قاجار بسیار تاثیر گذار بود، به نحوی که موجب شد، نقاشی و چاپ سنگی برآمده از عکاسی؛ حرکتی واقع گرا را به سوی جامعه ای مدرن در پیش گیرد که حاصل این امر، پرداخت دقیق جزییات در پرتره و پیکر نگاری هنرمندان این دوران است. این دقت در جزییات و تلاش برای شبیه سازی شخصیت ها، ارتباط تنگاتنگ عکاسی با نقاشی و چاپ سنگی را بیان می کند.

مسئلهٔ ادراک و واقع نماییِ آن، ازجمله مهم ترین مسائلی است که اندیشۀ فیلسوفان را از آغاز تفکر فلسفی تاکنون به خود معطوف داشته است. میرزاجواد ملکی تبریزی ازجمله متفکران عارفی است که در این خصوص، نظریات و آرای درخورِ توجه و ارزشمندی را بیان کرده است. این دیدگاه ها ممکن است در نگاه ابتدایی تاحدودی با نظریات مشهور در باب معرفت شناسی اختلاف داشته باشد، اما از لحاظ علمی و فنی دارای ویژگی ها و مختصاتی است که درخورِ بررسی است. برخی از ویژگی ها و مختصات دستگاه معرفت شناسی میرزا عبارت اند از: عدم ادراک تام از حقایق عالم طبیعت به واسطۀ وجود خطا در ادراکات حسی، اتحاد میان عالم و معلوم، اعتقاد به تعدد معلوم و مدرَک واحد نسبت به فاعل های شناسای مختلف، نفی تحقق وجود خارجی برای اجسام به سبب تعدد ادراکات از مدرَک واحد، ارجاع جمیع ادراکات انسان به حیطۀ وجودی نفس انسانی، تبیین ادراک به عنوان عاملی برای تبیین کیفیت نفس و نه بیان کنندۀ کیفیت معلوم خارجی، توقف کیفیت ادراک انسان از حقایق بر مرتبۀ وجودی مدرِک.میرزا با کمک گرفتن از اصول و مؤلفه های مذکور، مطابقت میان معلوم ذهنی و علمی با معلوم خارجی را انکار می کند و اساساً مقولۀ علم را از وجود چنین مطابقی بی نیاز می بیند. هدف اصلی این نوشتار، شناساندن دیدگاه های میرزاجواد ملکی تبریزی در حیطۀ ادراک و واقع نمایی و بررسی این دیدگاه هاست.

نویسندگان و شاعران در ادبیات تعلیمی، از ابزارهای مختلفی استفاده می کنند تا مخاطب را برای پذیرش پیام و درون مایه های اخلاقی مورد نظر خود قانع کنند. واقع نمایی از جمله ی این شگردهاست. هرگاه مخاطب باور کند حادثه ای به واقع اتفاق افتاده است، آن را بهتر می پذیرد و در باور کردن آن حادثه، شک وتردید کمتری برایش ایجاد می شود. هدف این پژوهش نیز بررسی شگردهای ایجاد واقع نمایی، به منزله ی یکی از تمهیدات اقناع مخاطب برای پذیرش پیام های اخلاقی در گلستان سعدی است. سعدی از شگردهایی مانند اشاره به شخصیت های تاریخی و اسطوره ای، زمان و مکان واقعی، بازنمایی گفتار به شکل مستقیم، زاویه دید اول شخص، شروع داستان از میانه ی داستان، توصیف جزئیات، استناد به منابع دیگر در روایت حکایت ها و بیان واقعی بودن داستان از زبان نویسنده، استفاده کرده است تا توهم محاکات در حکایت های گلستان ایجاد کند. وی بدین طریق توانسته است احساسات خوانندگان را تحریک و تصور خاصی را در آنان ایجاد کند و بدین ترتیب با تزکیه ی رذایل اخلاقی، آنان را به سوی اهداف متعالی سوق دهد.

معصومان به اقتضای حکمت و مراعات سطح فهم مخاطب، بعضی از واقعیات را از مخاطبان مخفی می کردند. «اخفای واقع» از دو جهت به واقع نمایی گفتار معصومان آسیب می زند: 1-اگر «اخفای واقع» حکیمانه است، می توان ادعا کرد: واقعیت بالکل با آنچه بیان گردیده، متفاوت است و به خاطر ناتوانی از فهم، ارائه نشده است. برخی از شقوق این فرض مستلزم کذب کلی قرآن و گزاره های عقلی است، پس این احتمال مردود است. 2-احتمال دارد با کنار هم قرار دادن «نگفته ها» و «گفته ها»، برداشت کنونی ما از واقعیت، کاملا تغییر کند و گفته های معصومان دیگر واقع نما نباشد. هرچند برخی برای پاسخ به جهت 2 با پیش فرض اینکه «نگفته ها» در طول «گفته ها» است، به اصول حکمت متعالیه و عدم بخل خداوند تمسک جسته اند، اما اولا، این پاسخ کامل نیست. ثانیا، جهت 2 تنها واقع نمایی گفته های در هم تنیده معصومان را مخدوش می کند، نه همه گفته ها را. ثالثا، حتی در معارف در هم تنیده، با «لابشرط» کردن گزاره ها، واقع نمایی حداقلی گفته ها حفظ می شود. رابعا، مصادیق اخفای واقع غالبا درباره ولایت تکوینی، شئون امام ومانند آن است که کف و سقف آن معین شده است.

باور ظنی و غیریقینی در فلسفه اسلامی در حکم جهل است و ادله اعتبار «اطمینان» در علم اصول نیز تنها ارزش عملی آن را اثبات می کند. پرسش این است که آیا ادراکات غیریقینی ارزش معرفتی ندارند. در این مقاله با بازسازی نظریه اعتباریات و تقسیم «وجودهای ذهنی» به «وجود ذهنی حقیقی» و «وجود ذهنی اعتباری» نشان می دهیم که برخی از «معانی اعتباری» می توانند از واقعیت حکایت کنند. درصورتی ادراک اعتباری واقعیت را بازنمایی می کند که به ادراکی ذاتی تکیه داشته باشد و میان محکی واقعی و محکی ادعایی «علقه ای نفس الامری» وجود داشته باشد. در غیر این صورت این اعتبار دلبخواهی خواهد بود. این علقه منشا واقع نمایی معانی اعتباری و منشا صدق جزئی در شناخت ظنی است. بر خلاف ادراکات حقیقی، نمی توان این ملاک را به صورت مستقیم «احراز» نمود و در شناخت های ظنی «معیار» ارزیابی ادراکات غیرحقیقی مبتنی بر «ملاک» واقع نمایی آن ها نیست.

تبیین امکان واقع نمایی معقولات عقل بالملکه (معقولات نخستین) از مسائل مهم معرفت شناسی است. دو نگاه در تبیین این مسئله قابل ِذکر است: اول اینکه عقل نظری در مرتبة عقل بالملکه واجد معقولات نخستین (غیراکتسابی) است و این معقولات فی نفسه، مستقل از هر چیزِ خارج از عقل، معتبر اند؛ دوم اینکه احراز واقع نمایی معقولات نخستین بدون اتکا به درک حضوری حسی امکان پذیر نیست. در سنت فلسفه اسلامی بیشتر در مبحث «مراتب عقل نظری» بر این وابستگی تأکیدشده است؛ اما در بازخوانی معرفت شناسی ابن سینا، عموماً به عباراتی توجه شده است که استقلال عقل از حس یا هر امر خارج از عقل را نشان می دهد. در مقاله پیش رو پس از تقریر و نقد دیدگاه اول، نشان خواهیم داد که آراء ابن سینا مؤید دیدگاه دوم است و هر نوع بازخوانی دیدگاه معرفت شناختی ابن سینا در این زمینه، بدون توجه به آراء وی در مبحث «مراتب عقل نظری» و وابستگی عقل به درک حضوری حسی، منطبق بر دیدگاه وی نیست. به طور اجمال طبق دیدگاه برگزیده، «محسوس بالذات» اولین واقعیت نفسانی است که نفس به آن متصل می شود. این اتصال پیشینِ نفس به واقعیت نفسانیْ منشأ تحقق (معد) و مناط اعتبار معقولات نخستین است؛ لذا عقل نظری به وجهی متکی به درک حضوری حسی است؛ در عین اینکه به وجهی دیگر مستقلّ از حس است.